Samsun’da Cumhuriyet Kutlamaları

29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilan edilmesi ile sadece Türkiye’nin İlerideki rejiminin ne olacağı tartışmalarına son verilmiyordu aynı zamanda kurucu Lider etrafında toplanmış halkın modern dünyada yerine alma ve uluslaşma sürecini de ifade ediyordu.
Genç Türkiye’nin varlık gerekçesi halk olduğuna göre Cumhuriyetin ilanından itibaren milli bayramlar daha da önemli hale gelmiştir Bu bayramlar içerisinde hiç kuşkusuz Cumhuriyet Bayramı’nın önemli yeri vardır 1930’lu yıllarda Milli bayramlar dini bayramların önüne geçmişti ve Cumhuriyet Bayramı yeni rejimin önemini ve gücünü simgeliyordu.Cumhuriyetin ilk 2 yılında resmi bayram olarak kutlanmayan Cumhuriyet Bayramı 1923 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin çıkardığı kararname sonrasında özel merasimler ve yüz bir pare top atışı ile kutlanmaya başlanmıştır resmi bayram olarak kutlanmaya başlaması 1925 yılından itibaren olmuştur.
Ülkenin hemen hemen bütün vilayetlerinde yer alan Cumhuriyet Meydanları Cumhuriyet coşkusunu yaşandığı mekanlar Ulus devlet inşa sürecinde önemli yeri olan Samsun’da Cumhuriyet kutlamalarına ayrı önem verilmektedir zira Samsun bağımsızlık ruhunun ateşlendiği ilk yerdi ve bu ruhun canlı tutulmasında Cumhuriyet Bayramı’nın ayrı bir önemi vardı.

Bütün yurtta olduğu gibi Samsun’da da Cumhuriyet bayramı hazırlıkları günler öncesinde başlardı ve Bayram CHP’nin önceden belirlediği talimatlar doğrultusunda yapılırdı günler öncesinde Samsun’da ki camiler CHP binası şehrin önemli mekanları Işıklar ve dövizlerle süslenir de diğer yandan cumhuriyetin kazandırdığı değerleri getirdiği yenilikleri halka çok canlı bir şekilde anlatmak için afişler hazırlanırdı. Cumhuriyet meydanında halkın sıklıkla görebileceği cadde ve sokaklara ve binaların Duvarlarına asılmaktaydı hazırlanan bu afişlerde Osmanlı dönemi ile karşılaştırma yapılmış Cumhuriyetin katettiği yol gösterilmeye çalışılmıştır cumhuriyetin yıldönümü nedeniyle yapılan süslemeler halk tarafından Milli borç olarak görülmekteydi bu nedenle Hükümet Konağı okullar evler dükkanlar kısaca resmi ve resmi olmayan bütün yerler bayraklar renkli süslemeler ışıklarla donatılmak taydı ve süslemeler önceden belirlenen program ve talimatlar doğrusunda yapılmaktaydı.
Cumhuriyet Bayramı için yapılan önemli hazırlıklarından bir de halk Hatiplerin seçilmesi ve yetiştirilmesi idi.Samsun’da 1934 yılın çumhuriyet Bayramı kapsamında il ve ilçelerden toplanan 59 Hatip belirlenmiştir Köylüler 1938 yıldan önce şehirde kutlamalara bizzat katılmakta ve Cumhuriyet coşkusunu şehir halk ile beraber yaşamaktadırlar Örneğin 1934 yılında cumhuriyetin 11 yıl münasebetiyle Samsun köylülerinden kadınlı erkekli toplam 2000 kişinin katıldığı ve köylerin çoğunun halkevlerinde ağırlandığı yakalarına takmak için küçük Fırka rozeti dağıtıldı ve köylerin resmi geçitte yer aldıkları halkevi idare heyetinin hazırlamış olduğu raporlardan anlaşılmaktadır .Resmi Geçit törenlerinde köylüler dışında askeri Mülki Erkan askerler öğrenciler izciler sporcularda bulunmaktaydı ve kendileri için önceden belirlenen sıra ve düzene göre halkın yoğun alkışları eşliğinde yürümeleri artık gelenek haline gelmiştir resmi geçitten sonra halkevi tarafından hazırlanan Çelenkler şehirdeki Gazi heykelinin konulurdu

Çelenk merasiminden sonra köylüler yemeklerini bando eşliğinde halkevi bahçesinde yerlerdi .Öğleden sonra 15 ten itibaren halk kürsüsünde önceden belirlenmiş kişiler tarafından günün anlam ve önemini belirten nutuklar verilirdi 1933 yılından itibaren oluşturulan halk kürsüleri il ve ilçelerin önem noktalarında bulunmaktaydı ve kürsülerin bulundukları yerlerde ulaşımı aksamamasına özen gösterilirdi.Samsun’da gündüz yapılan Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına gece eğlenceleriyle devam edilirdi .Gece yapılan kutlama programına askerler öğrenciler ve her sınıftan halkın katılımıyla Fener alayı düzenlenir bu alayın önünde bando takımı yer alırdı Fener ayından sonra genellikle halkevi bahçesinde davul zurna kemençe eşliğinde yöresel havalar çalınır Zeybek ve diğer yöresel oyunlar oynanırdı.Ardından havai fişekler atılır Saat 20 00 dan itibaren Halk Evi Güzel Sanatlar şubesi tarafından bir konser tertip bilinir ve bu konsere şehrin önde gelenleri sanat severler katılırdı saat 21.30 dan itibaren ise halka mahsus bir müsamere verilirdi piyesler de genellikle Eski düzen Cumhuriyetin ilanı ile kurulan yeni düzen karşılaştırılır inkılapların sağladığı faydalar ele alan tekrar yapılırdı Samsun’daki törenlerde yapılan spor müsabakaları yarışmalar Cumhuriyet Bayramı’ndaki etkinliklerden biriydi Samsun’daki Fener sahası Cumhuriyet Bayramında futbol ve diğer önemli spor müsabakalarının düzenlendiği önemli bir mekandı ve bu sahaya müsabakaları izlemek üzere binlerce seyirci katılırdı .Cumhuriyetin yıldönümlerinde köylülerinde bulundukları yerlerde bayram kutlamaları yapmalarına Özen gösterilmiş ve köylüler içinde ayrı Kutlama Programı hazırlanmıştır 1941 yılına ait Cumhuriyet Bayram programında 28 Ekim öğleden sonra başlayan kutlamalar 30 Ekim akşamında sona ermiştir .Köyün her tarafı bayraklar yeşillikler yazı resim ve tablolarla süslenmesinin ardından 28 Ekim günü öğleden sonra davul zurna eşliğinde güreşler yöresel oyunlar tertip edilmiştir. 29 Ekim günü saat 9.30 da Cumhuriyet alanında önceden belirlenen sıra ile toplanan köylüler her bir ağızdan İstiklal Marşı’nı okumuştur köy Muhtar ve ihtiyar Meclisi’nin seçeceği bir kişi alanda toplanan halkın bayramını kutlayarak önceden hazırlanan nutku Yüksek sesle okumaktadır Cumhuriyet alanında yakılan Ateş çevresinde toplanarak Cumhuriyet devrimi ile ilgili şiir destanlar okunmuş köylülerin gördükleri ve yaşadıkları hayata ait hikayeler anlatılmıştır. 30 Ekim günü milli oyun eğlencelerle Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına devam edilmiştir.

Tüm yurtta olduğu gibi milli mücadelenin adının yazıldığı Samsun’da da toplu açılış ve temel atma törenleri Cumhuriyet Bayramı’na denk getirilmiştir Bu da bu bayramları ayrı bir coşku katmıştır Samsun’da yapımı tamamlanan 23 Nisan Okulu ,Vilayet Müzesi ,belediye tarafından yaptırılan İstiklal Caddesi’nin açılışı ve benzeri gibi.

Samsun’da yapılan bu açılış ve temel atma törenlerinin yanında okullar arasında yapılan kompozisyon yarışmaları Cumhuriyet kültürünün genç nesillere aktarılması için oldukça önemlidir Bu yüzden cumhuriyetin 15 yıl münasebetiyle ilk-orta-lise ve Ticaret okulları arasında birer kompozisyon yarışması düzenlenmiştir.

Kaynakça
1-Hasan Akbayrak,Osmanlıdan Cumhuriyete Milli Bayramlar, Tarih ve Toplum ,C vııı,s:43,S.31-39
2Bengül Salman Bolat,Milli Bayram Olgusu ve Türkiyede yapılan Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları,Ankara ,2012
3-Yaşar Baytal,Samsunda Milli Bayram Kutlamaları, Geçmişten Günümüze Samsun /Canik ve Değerleri C:I, Samsun, 2015
4-Fotoğraflar Saffet Ay Arşivi